Hamza ERTEKİN
SMMM / Denetim ve İdare Müdürü
Boğaziçi Bağımsız Denetim ve YMM AŞ.
İstanbul, 18 Mayıs 2023
GELİR VERGİSİ MATRAH ARTIRIMI KİMİN İŞİNE GELİR?
1- Gelir Vergisi Matrah Artırımı Kimin İşine Gelir?
Gelir vergisi mükellefiyeti olsun olmasın, bazı kazanç ve iratların belirli şartlar dahilinde yıllık beyanname ile beyanı gerektiğinden, bu kazanç ve iratların başka bir kazanç ve irat için verilen beyannameye dahil edilmemesi veya hiç gelir vergisi beyannamesi verilmemesi hallerinde, getirilen matrah artırımı imkanından yararlanarak muhtemel vergi incelemesi ve cezalı tarhiyat riskinden kurtulmaları mümkündür.
Yazımızda, gözden kaçabilecek beyana tabi kazanç ve iratların neler olduğu hususu ile matrah artırımı süreçleri hakkında soru cevap şeklinde açıklamalara yer verilmekte olup, muhatapların bu fırsatı iyi değerlendirmeleri tavsiye edilmektedir.
2- Beyana Tabi Kazanç Ve İratlardan Maliyenin Radarına Girmesi Kuvvetle Muhtemel Olanlara Örnek Verilebilir mi?
- İnternet üzerinde; video, oyun, program karşılığı veya youtuber vb. nedenlerle yurt dışı veya yurt içinden reklam vb. gelirler elde edildiği halde belirlenen şartlar dahilinde bildirim yapılmaması, beyanname verilmemesi,
- İnternet üzerinden yapılan satışlar nedeniyle ticari kazanç yönünden vergi mükellefiyetinin tartışmalı hale gelmesi,
- Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından ulaşılan Banka/PTT kayıtlarına göre, yapılan ödemelerde ödemenin açıklama kısmında “kira/ kira ödemesi” yazan tahsilatlar için kira geliri için GMSİ beyannamesi verilmemesi,
- Vergi kanunlarına göre kişilerin banka hareketlerinde izahı mümkün olmayan hareketlerin olması,
-Mesken kira gelirleri ile stopaja tabi tutulan iş yeri kira geliri elde edenlerin, beyan edilmesi gereken sınırı aşan gelirleri, eksik beyan etmeleri, (adına stopaj yapan vergi mükelleflerinin muhtasar beyanları ile geliri elde edenin gelir vergisi beyannameleri karşılaştırılarak beyan dışı bırakıldığı tespit edilebiliyor)
- Tapu kayıtlarına göre; son 5 yıl içinde edinilen (miras yoluyla edinilenler hariç) gayrimenkulün yine aynı süre içinde satılması halinde elde edilen değer artış kazancının istisnayı aşan kısmı için beyanname verilmemesi, (Tapu kayıtlarından tespit edilebiliyor)
- Bankaların konut kredi bilgileri ve ödeme kayıtlarından; gayrimenkul alım satımlarında gerçek alım satım tutarları ile tapuya bildirilen tutarların farklı olması nedeniyle, değer artış kazancı ve tapu harcı yönünden risk alınması, (Tapu kayıtları ile banka kredi bilgilerinden tespit edilebiliyor)
- Yıl içinde işyeri değişikliği yapan işçilerin önceki işyerine ait ücret gelirleri ve ücret vergi matrahlarını eksik bildirmeleri veya birden fazla işverenden alınan ve beyan sınırını aşan ücret gelirleri için beyanname verilmemesi,
-Vergi mükellefi olmayan bazı gerçek kişilerin motorlu kara taşıtları veya gayrimenkul alım satımının aynı yıl içinde süreklilik arz edecek şekilde ifa edilmesiyle, ticari kazanç yönünden vergi mükellefiyetinin tartışmalı hale gelmesi, (Alım satım tapu kayıtları içi motorlu kara taşıtı tescil bilgilerinden tespit edilebiliyor)
- Turizm bölgelerinde kendisine ait veya başkalarının yazlık veya villalarını süreklilik arz edecek şekilde kiraya verme faaliyetleri nedeniyle ticari kazan yönünden vergi mükellefiyetin tartışmalı hale gelmesi, (Banka tahsilatları, reklam bilgileri ve kayıtlar, yoklama vb. şekilde tespit edilebiliyor)
- Vergi mükellefi olmayı gerektirecek serbest meslek faaliyetinde bulunulması, (Tabela asılması, reklam verilmesi vb. yollarla tespit edilebiliyor)
- Menkul sermaye iradı sayılan ve beyanı gereken tutarlarda gelir elde edilmesi,
- Gelirlerin toplanmasını gerektiren durumların usulüne uygulan yapılmaması nedeniyle, beyanı gerektiği halde beyana dahil edilmeyen veya hiç beyanname verilmeyen durumların varlığı,
Örnek olarak verilebilecek olup, bu tür kazanç elde edenlerin belirli şartlar dahilinde gelir vergisi beyannamesi vermeleri gerektiğinden, bu tür gelirlerin beyan dışı bırakılmış olması halinde matrah artırımı fırsatını kaçırmamaları tavsiye edilmektedir.
3- Beyan Dışı Bırakılan Kazanç ve İratların Maliye Tarafından Tespiti Mümkün Müdür?
Maliye tarafından uygulamaya geçirilen bazı yöntemlerle, kayıt dışı ile mücadele edilmektedir. Gelir İdaresi Başkanlığı’nın kendi bünyesinde oluşturduğu Risk Analiz Merkezi ve Vergi Denetim Kurumu tarafından uygulanan yöntemlere ilave olarak, diğer kamu kurum ve kuruluşları ile sağlanan ortak veri paylaşımı, PTT/bankalar ve finans kuruluşlarına getirilen veri paylaşımı ve bildirim zorunlulukları vb. çalışmalarla vergi kayıp ve kaçağı ile mücadele edilmektedir.
Bu kapsamda radara giren mükellefler; duruma göre, gönüllü uyum kapsamında “izaha davet müessesi” veya “vergi incelemeleri/takdir komisyonları” ile sorgulanarak, beyan dışı bırakılan kazanç ve iratların durumu sorgulanarak sonuca bağlanmaktadır.
Haliyle, beyan dışı bırakılma ihtimali bulanan kazanç ve iratlar, 5 yıllık zamanaşımı süresi içinde Maliye tarafından sorgulanabilmekte ve vergi tarhiyatı ile vergi ziaı cezası kesilebilmektedir.
4-Matrah Artımının Sağlayacağı Avantaj Nedir?
7440 sayılı Kanun ile; gelir vergi mükellefiyeti olan olmayan gerçek kişilerin, 2018-2022 yıllarında elde ettikleri gelirlerini (aynı türden veya farklı gelir unsurlarından elde edilenler dahil) eksik beyan etmiş yada hiç beyan etmemiş olmaları veya izahı mümkün olmayan banka hareketlerini, ilgili yıl/yıllar için 31.05.2023 tarihine kadar matrah artırımı beyannamesi vererek, tahakkuk edecek vergileri yasanın öngördüğü şekilde ödemeleri halinde, muhtemel vergi incelemeleri ile izaha davet kapsamında yapılabilecek vergi tarhiyatı ve kesilecek ceza riskinden kurtulmaları mümkündür.
5- Beyan Dışı Bırakılan Kazanç ve İratlar İçin Matrah Artırımı Uygulamasından Başka Bir Yöntem Var Mıdır?
7440 sayılı Kanun’un matrah artırımına ilişkin hükümlerinin yanında, Kanun’un 4’üncü maddesine göre beyan dışı bırakılan kazanç ve iratlar için kendiliğinden veya pişmanlık talebi ile düzeltme beyanı verme imkanı da bulunmaktadır. Mükellefler, beyan dışı bırakılan kazanç ve iratlar için düzeltme beyannamesi ile matrah artırımı maliyetlerini karşılaştırarak, kendileri için avantajlı olan yönteme göre hareket edebilirler.
6- Değer Artış Kazancı Olarak Vergilenmesi Gereken Kazançlar Hangileridir?
Gerçek kişilerin aşağıda belirtilen kazançları, değer artış kazancı yönünden yıllar itibariyle belirlenen istisna tutarını aşan kısımları için beyanname verilmesi, başka bir gelir unsuru için beyanname verilmiş ise, bu kazançların verilen beyannameye dahil edilmesi gerekmektedir.
- Menkul kıymet ve diğer sermaye piyasası araçlarının elden çıkarılması,
- Gayrimenkul olarak tescil edilen hakların elden çıkarılması,
-Telif haklarının ve ihtira beratlarının müellifleri, mucitleri ve bunların kanuni mirasçıları dışında kalan kimseler tarafından elden çıkarılmasından doğan kazançlar,
- Ortaklık hakları ve hisselerinin elden çıkarılmasından doğan kazançlar,
- Faaliyeti durdurulan bir işletmenin kısmen veya tamamen elden çıkarılmasından doğan kazançlar,
- İktisap şekli ne olursa olsun (ivazsız olarak iktisap edilenler hariç) 70’inci maddenin birinci fıkrasının 1, 2, 4 ve 7 numaralı bentlerinde yazılı mal ve hakların iktisap tarihinden başlayarak 5 yıl içinde elden çıkarılmasından doğan kazançlar (Kooperatiflerin ortaklarına bu sıfatları dolayısıyla tahsis ettikleri gayrimenkulleri tahsis tarihinde ortak tarafından satın alınmış sayılır).
7- Yıllara Göre Gelir Vergisi Matrah Artırım Oranı İle Asgari Matrah ve Vergi Tutarları Nedir? Birden Fazla Gelir Unsuruna Gören Kazanç Elde Edilmesi Halinde Matrah Artırımı Nasıl Olur?
- Kazanç ve irat türü ve yıllara göre asgari matrah artırım tutarları aşağıdaki gibidir.
- Birden fazla gelir unsuru bulunması halinde ve işletme esasına göre ticari kazanç olması halinde aynı matrah beyan edilmektedir.
- Kazancın bilanço esasına göre veya serbest meslek faaliyetine göre elde edilmesi halinde aynı matrah uygulanmaktadır.
- Örneğin; kira geliri, değer artış kazancı ve kar dağıtımı geliri elde eden bir gerçek kişinin “işletme hesabı esasına göre” matrah artırımı yapması faydalı olacaktır.
|
YIL
|
GV MATRAH ARTIRIM ORANI (%)
|
ASGARİ ARTIRILACAK GELİR VERGİSİ MATRAH TUTARLARI (**)
|
|
| |
|
ASGARİ MATRAH/VERGİ
|
BİLANÇO VE SMK İÇİN
|
İŞLETME ESASINA GÖRE
|
BASİT USUL
|
SADECE GMSİ (*)
|
DİĞER GELİR VERGİSİ MÜKELLEFLERİ
|
|
|
2018
|
35
|
Matrah
|
94.000
|
63.800
|
9.400
|
37.600
|
63.800
|
|
|
Vergi
|
18.800
|
12.760
|
1.880
|
7.520
|
12.760
|
|
|
2019
|
30
|
Matrah
|
99.600
|
66.400
|
9.960
|
39.840
|
66.400
|
|
|
Vergi
|
19.920
|
13.280
|
1.992
|
7.968
|
13.280
|
|
|
2020
|
25
|
Matrah
|
105.800
|
70.500
|
10.580
|
42.320
|
70.500
|
|
|
Vergi
|
21.160
|
14.100
|
2.116
|
8.464
|
14.100
|
|
|
2021
|
20
|
Matrah
|
112.400
|
75.000
|
YOK
|
44.960
|
75.000
|
|
|
Vergi
|
22.480
|
15.000
|
YOK
|
8.992
|
15.000
|
|
|
2022
|
25
|
Matrah
|
200.000
|
105.000
|
YOK
|
80.000
|
105.000
|
|
|
Vergi
|
40.000
|
21.000
|
YOK
|
16.000
|
21.000
|
|
(*) GMSİ Nedeniyle GVK 21. Maddesinde Yer Alan İstisna Hükümleri Uygulanmayacaktır.
(**) Artırılacak Matrahlar Üzerinde %20 Oranında Vergi Hesaplanacak Olup, Kanunun 2 nci ve 3 üncü madde hükümlerinden yararlanmamış olmaları şartıyla Beyannamelerini Süresinde Veren Ve Vergileri Zamanında Ödeyenlerde Bu Oran %15 Olarak Uygulanacaktır.
(***) Yıllık Hesaplanan KDV Toplamı Üzerinden İlgili Yıla Ait Oran Uygulanarak KDV Hesaplanır.
(****) Tamamının İlk Taksit İçinde Ödenmesi Halinde Vergiler Üzerinden %10 İndirim Yapılacaktır
(*****) Aylık Dönemler Halinde En Fazla 12 Taksit Yapılacaktır
8- 2018-2021 Yılları İçin Önceden Beyanname Veren Kişilere Ait Beyan Dışı Bırakılan Farklı Bir Gelir Unsuruna Yönelik Verilecek Matrah Artırım Beyannamelerinde Dikkat Edilecek Hususlar Nelerdir?
Matrah artırımında bulunulacak yıl/yıllar için daha önceden hangi gelir unsuru ile ilgili olursa olsun verilmiş bir beyan olması durumunda, beyan edilen kazanç tutarı, mutlaka matrah artırım beyannamesine yazılacak ve asgari matrah artırım tutarı ile kıyaslanarak yüksek olan tutar üzerinden matrah artırımı yapılması sağlanacaktır.
Tebliğin V/C bölümünün “ae-Özellik Arzeden Durumlar” başlıklı bölümünde yer alan “Verdikleri yıllık gelir vergisi beyannamesinde birden fazla gelir unsuru bulunan mükellefler, matrah artırımlarını yıllık beyannamelerinde yer alan toplam matrah üzerinden yapacaklar, gelir unsurlarının bir kısmı itibarıyla artırımda bulunmayacaklardır” denilmektedir.
Örnek: 2020 yılı için kanuni süresi içinde 400.000 TL GMSİ gelirine ilişkin beyanname veren Ahmet Bey, ilgili yılda elde etmiş olduğu değer artış kazancını beyannameye dahil etmediğini fark etmiştir. Ahmet Bey, 2020 yılı için vereceği Matrah Artırımı Bildiriminde “Diğer Gelir Unsurlarının Biri Veya Birkaçı Nedeniyle Beyanname Veren Gelir Vergisi Mükellefiyim” seçeneğini seçerek aşağıdaki şekilde matrah artırımı yapabilecektir.
|
Yıllar
|
Kıst
Dönem
(İlgili Yılda Faaliyette Bulunulan Ay Sayısı)
|
Beyan Edilen Matrah
(TL)
(1)
|
Artırım Oranı
(%)
(2)
|
Beyana Göre Artırılan Matrah (TL)
(3)
|
Asgari Matrah
(TL)
(4)
|
Hesaplamaya Esas Matrah (TL)
(3 veya 4)
(Fazla Olan)
(5)
|
Vergi
Oranı
(%20 veya %15)
(6)
|
Hesaplanan Gelir Vergisi (TL)
(5x6)
(7)
|
|
2018
|
|
|
35
|
|
|
|
|
|
|
2019
|
|
|
30
|
|
|
|
|
|
|
2020
|
|
400.000
|
25
|
100.000
|
70.500
|
100.000
|
15
|
15.000
|
|
2021
|
|
|
20
|
|
|
|
|
|
|
2022
|
|
|
25
|
|
|
|
|
|
|
TOPLAM
|
15.000
|
NOT: Ahmet Bey, 2020 yılı için GMSİ yönünden hiç beyan vermemiş olsaydı, asgari matrah olan 70.500 TL üzerinden (70.500*%20= 14.100) artırım yapabilecekti.
9- 2022 Yılı GMSİ/Ücret/MSİ Gibi Kazançlar İçin Matrah Artırımında Bulunacak Kişilerin Her Ne Sebeple Olursa Olsun Verilmiş 2021 Yılı Gelir Vergisi Beyanı Olması Halinde Kıyaslama Yapmaları Gerekecek mi?
2022 yılı için hangi gelir unsuruyla ilgili olursa olsun matrah artırımında bulunulmak istenilmesi halinde, 2021 yılı için verilmiş bir gelir vergisi beyanı (gelir unsuru önemli değil) var ise, 2021 yılı matrahının artırılmış tutarı ile 2022 yılı matrahının kıyaslanarak, fazla olan tutar üzerinden 2022 gelir beyanının verilmesi gerektiği anlaşılmaktadır.
Örneğin; 2021 yılında 400.000 TL GMS beyanı yapan mükellefin, 2022 yılında elde ettiği değer artış kazancı nedeniyle matrah artırımında bulunmak istemesi durumunda;
- Yapılacak kıyaslamaya göre, 400.000* %122,93 (+) = 891.720 TL’den az olmamak üzere 2022 yılı gelir vergisi beyanı verilmesi gerekecektir. Aksi halde 2022 gelir vergisi matrah artırımından yararlanamayacaktır.
- Matrah artırımında da; 891.720*%25= 222.930 > 105.000 TL olduğundan 222.930 TL artırılacak matrah üzerinden %15 vergi ödeyecektir.
- Mükellefin 2021 yılı için verilmiş beyanı olmasaydı, 2022 yılı için belirlenen asgari matrah olan 105.000 TL üzerinden matrah artırımı yapılabilecekti.
10- Matrah Artırımlarının Beyanı Nasıl Olacak? Gelir Vergisi Mükellefiyeti Olmayanlar Nasıl Matrah Artırımı Beyanı Verecekler?
Matrah artırımına ilişkin beyanname/bildirimler gelir vergisi yönünden mükellefiyeti bulunulan (kira gelirlerine ilişkin gayrimenkul sermaye iradı yönünden mükellefiyetler dahil) en son faal olunan vergi dairesine veya en son terk olunan vergi dairesine elektronik ortamda (Ek-5) beyanı/bildirimi ile yapılabilecektir.
Gelir vergisi yönünden daha önce hiç mükellefiyet tesis edilmemiş kişiler ise; ikametgahının bulunduğu yer vergi dairesine, kağıt ortamında düzenlenmiş matrah artırımına ilişkin beyan/bildirim ve kimliği ile müracaat ederek, mükellefiyet tesis ettirilmek suretiyle, gerekli tahakkuk ve yapılandırma işlemlerinin sonuçlanmasını müteakiben, mükellefiyetleri açılış tarihi itibariyle kapatılacaktır.
Faaliyetlerine devam edeceği yönünde beyanı bulunan kişilere ait mükellefiyetler ise kapatılmadan devam ettirilecektir.
Yine mükelleflerin talepte bulunmaları halinde matrah artırımı ile birlikte matrah artırdıkları dönemler itibariyle geçmişe yönelik mükellefiyet tesis edilebilecektir.
Matrah ve vergi artırımlarına ilişkin bildirimlerin ölüm, gaiplik, tasfiye veya devir ya da tam bölünme gibi durumlarda birden fazla kişi tarafından birlikte verilmesinin gerekli olduğu durumlarda, söz konusu bildirimler kağıt ortamında verilebilecektir.
11- Matrah Artırımı Hükümlerinden Faydalanabilmek İçin Matrah Artırımından Doğan Vergilerin Ödenmesi İle Ödemede Dikkat Edilecek Hususlar Nelerdir ?
Matrah artırımı üzerinden hesaplanan vergiler aylık olarak 12 taksit imkanı ile ödenebileceği gibi, peşin ödemelerde ayrıca %10 indirim yapılmaktadır. Başvurularda, taksit seçeneği seçilerek verilen matrah artırımlarının peşin ödenmesi halinde yine indirim imkanından yararlanılabilecektir. Ancak peşin veya daha az sayıda taksit seçeneğinin seçilmesi halinde, kanuni başvuru süresi geçtikten sonra taksit sayısı artırılamayacaktır. Ödemelerin usulüne uygun yapılmaması halinde matrah artırımı imkanından yararlanılamayacak olup, borçlar takip yoluyla tahsil edilecektir.
1 Sıra No.lu Tebliğin (II/C-2.b) bölümünün “b). Taksitli Ödeme ve Katsayı Uygulaması” başlıklı bölümünün “iv” alt başlığında aşağıdaki belirlemeler yapılmıştır.
- Matrah ve vergi artırımları üzerine tahakkuk eden vergilerin, taksitli ödeme seçeneğine göre ödenmesinin tercih edilmesi ve ilk iki taksitin süresinde ödenmesi şartıyla kalan taksitlerden süresinde ödenmeyen veya eksik ödenenlerin son taksiti izleyen ayın sonuna kadar hesaplanacak geç ödeme zammı ile birlikte ödenmesi halinde bu Kanun hükümlerinden yararlanılacağına yönelik Kanunun 9 uncu maddesinin altıncı fıkrasında düzenleme yapılmıştır.
- Buna göre, birinci ve ikinci taksitlerin süresinde ve tam ödenmesi şartıyla, bir takvim yılında üçten fazla taksitin ödenmemesi veya eksik ödenmesi halinde yapılandırmanın ihlal olacağına yönelik düzenleme, matrah ve vergi artırımı hükümlerine göre beyan edilen vergiler açısından geçerli olmayacak ve ilk iki taksitin süresinde tam ödenmesi kaydıyla diğer taksitlerin son taksiti izleyen ayın sonuna kadar geç ödeme zammıyla birlikte ödenmesi halinde Kanun hükümlerinden yararlanılacaktır.
Buna göre; ilk 2 taksitin süresinde ödenmesi, kalan taksitlerin ise kaçırılması halinde son taksiti izleyen ayın sonuna kadar gecikme zammıyla ödenmesi halinde matrah artırımı hükümlerinden faydalanılabilecektir.
Yine aşağıda da yer verildiği üzere; peşin ödeme seçeneğinin seçilmesine rağmen, ödemenin eksik yada hiç yapılmaması halinde, ilk taksiti izleyen ayın sonuna kadar gecikme zammı ile birlikte ödemenin yapılması halinde matrah artırımı hükümleri geçerli olabilecektir.
Taksit seçeneğini seçen mükelleflerin de ilk taksiti ödememeleri ya da eksik ödemeleri halinde, hesaplanan tutarların tamamının ilk taksiti izleyen ayın sonuna kadar gecikme zammı ile ödenerek, kanun hükümlerinden yararlanılması mümkün olacaktır. Bu durumda mükellef, taksit imkanını kaçırmış, ancak gecikme zammı ile ödemek suretiyle imkanlardan yararlanmış olacaktır.
1 Sıra No.lu Tebliğin (II/C-2.b) bölümünün “b). Taksitli Ödeme ve Katsayı Uygulaması” başlıklı bölümünün “i” alt başlığında;
Diğer taraftan, peşin ödeme seçeneği tercih edilmesine rağmen ilk taksit ödeme süresi içinde ödemenin yapılmaması hâlinde Kanunun 9 uncu maddesinin altıncı fıkrasının dördüncü cümlesinde yer alan “Peşin veya taksitli ödeme seçeneğinin tercih edilmesi ve ilk taksit ödeme süresi içinde ödenmesi gereken tutarların ödenmemesi veya eksik ödenmesi hâlinde, hesaplanan tutarların tamamının ilk taksiti izleyen ayın sonuna kadar geç ödeme zammı ile birlikte ödenmesi şartıyla katsayı uygulanmaksızın Kanundan yararlanılır.” hüküm uyarınca ilk taksit ödeme süresini izleyen ayın sonuna kadar hesaplanan tutarın tamamının geç ödeme zammıyla birlikte ödenmesi şartıyla katsayı uygulanmaksızın Kanun hükümlerinden yararlanılabilecektir.
Hamza ERTEKİN
SMMM / Denetim ve İdare Müdürü
Boğaziçi Bağımsız Denetim ve YMM AŞ.
KAYNAKÇA:
- 7440 sayılı Kanun
- 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu ve İlgili Tebliğleri
- 1 sayılı 7440 sayılı Kanun Tebliğ
11778 kişi tarafından görüntülenmiştir.
